Column rector Vrije Hogeschool: Gerrie Strik
Deze column is eerder verschenen in The Optimist van oktober 2020.
Er komt geen einde aan: iedere avond krijgen we een nieuwe update. De ene dag is dit het water wat stijgt, de andere dag een nieuwe virus-uitbraak, de volgende dag de smeltende permafrost in Siberië, dan de poolkappen die verdwijnen of de woestijn die oprukt. Bij het achtuurjournaal celebreert Annechien Steenhuizen de litanie van de diersoorten die deze maand voorgoed dreigen te verdwijnen, en ieder jaar horen we dat dit jaar het warmste of het droogste ooit was. En als we in het weekend onze SUV parkeren aan de rand van de Utrechtse Heuvelrug om soelaas te zoeken in de stilte van de natuur, kunnen we met onze eigen ogen zien hoe niet alleen de oerbossen in Brazilië maar ook het Nederlandse bos om zeep wordt geholpen. ‘Landbouw met bomen,’ zo vatte Jaap Kuper, oud-rentmeester van Kroondomein Het Loo de aanblik van de kapvlakten samen.
Hoeveel pijn of genot kan de aarde nog verdragen? Hoeveel budgetvluchten moeten we nemen naar verre steden en stranden? Hoeveel vlees moeten we eten en hoeveel plastic afval in zee dumpen? Hoeveel individualisme en zelfredzaamheid kunnen we stimuleren? Hoeveel migratiekampen kunnen we inrichten? We begrijpen niets van de ontstellende toename van ongelijkheid in de wereld als we niet begrijpen dat we te maken hebben met een nieuwe Agent: de kwetsbare, bevende en lichtgeraakte aarde, die ons niet langer (ver)draagt, aldus Bruno Latour in Oog in oog met Gaia (2007).
In ons midden echter verschijnen steeds grotere groepen vooral jonge mensen die dit wel degelijk beseffen. We treffen hen aan in de milieubeweging, op het terrein van mensenrechten, in de politiek, de biologische landbouw, in de architectuur en in de kunsten. Zij treden op met een speciale gave van generositeit. Door hen groeit het bewustzijn dat we niet op een of andere manier superieur zijn aan het gehele ecosysteem, maar dat we tot het leven zijn geroepen op een levende aarde. De vraag die zij stellen is niet: wat is mijn gender, klasse of etniciteit en hoe emancipeer ik mij? De vraag is: wat is de duurzaamheid van de aarde en van de mensen die haar bewonen en wat vraagt dit van mij? Laten we hen ‘Dwarslopers’ noemen.
Generositeit komt vanuit de nacht de wereld in en verandert haar iedere morgen. Uit onze onverteerde dromen en slecht begrepen lessen, wordt langzaam maar onontkoombaar een nieuw en dwars bewustzijn geboren, dat voorheen ondenkbaar was in onze gekende wereld en onvoorstelbaar binnen de bestaande kaders. Het besef groeit dat ‘de ecologische crisis’ niet in de eerste plaats een milieucrisis is, maar een spirituele crisis – de crisis van onze vervreemding; van het grote misverstand dat we een uitzonderingspositie in de kosmos zouden hebben. Maar we zijn niet langer uitgezonderd. We worden omringd door mensen van groot charisma. De onverwachte, onvoorstelbare herschikking van onze ideeën over het Lokale en het Globale, en het opbloeiende discours over de aarde als Gaia, zijn een teken van hun aanwezigheid. Het is een teken van hoop en het is onlosmakelijk verbonden met de grote transitie waar we voor staan. De transitie die dwars door het achtuurjournaal loopt.
Beeld © Han Ernest