Wat betekent ‘de vrije mens’ anno 2024?
De roep om de opheffing van de unieke status van de oude mens klinkt vandaag de dag steeds luider. Zo heeft de bekende Yuval Harari alle bestsellerlijsten van de wereld gehaald met zijn pleidooi voor het upgraden van de oude mens – de ‘homo sapiens’- tot de nieuwe versie: de ‘homo deus’, een onsterfelijk en godgelijk wezen dat door bio-en brain engineering tot stand zal komen en die volgens Harari meer zal verschillen van ons als wij van de neanderthaler. Andere transhumanisten, zoals Ray Kurzweil, technisch directeur bij Google, investeren al decennialang in onsterfelijkheidsonderzoek, en weer andere tech-miljonairs hebben aangekondigd hun brein na hun overlijden in te laten vriezen.
Wie of wat is de mens dat zij enerzijds fysiek onsterfelijk zou moeten zijn en anderzijds opgeheven zou moeten worden? Onderscheidt zij zich überhaupt van ander leven? Moeten wij ons begrip van de vrije mens misschien fundamenteel herinterpreteren? Of reiken posthumanisme, transhumanisme en ecofilosofie betere alternatieven aan?
De invloed van de mens op de aarde is zo allesbepalend geworden dat de meest traditioneel ingestelde leden van de toch al behoudende beroepstak van de geologen overweegt een nieuw tijdvak toe te voegen op de geologische tijdschaal: het antropoceen. Het domein van zich alsmaar bevrijdende individuen – mensen, dieren en objecten – is namelijk op een nieuwe grens gestoten: die van de aarde zelf. Dorpen in Duitsland zijn overstroomd. In Siberië is het 19 graden. Op de Noordpool vallen tonnen ijs in zee. Aan de Middellandse Zee worden temperaturen van 48 graden gemeten. Aardbevingen teisteren Haïti. In Griekenland zijn de branden niet meer te blussen.
Wat betekenen deze ontwikkelingen op het gebied van technologie en klimaat voor de menselijke vrijheid? De vraag dient zich aan of het narratief van zich almaar emanciperende individuen; mensen, dingen en machines het juiste narratief is. Kan de individuele mens wel omgaan met de gevolgen van zijn individueel uitgeleefde vrijheid? En hoe verhoudt vrijheid zich tot verantwoordelijkheid?
Een visie op de toekomstige sociale orde is gebaseerd op een visie op de menselijke natuur. Als mensen in feite oneindig kneedbare wezens zijn, zonder ziel, zonder geest, zonder vrije wil en als dit hyper-materialistische wereldbeeld ook nog technocratische wereldmacht verwerft, ontstaat de laatste consequentie; in die zin dat de mens als cyborg de laatste consequentie zal trekken door zijn eigen lichaam af te schaffen.
Wij als initiatiefnemers of dragers van het Dwarslopers Festival, hopen dat dit niet zo is en zullen trachten de intrinsiek menselijke eigenschappen te bepalen die het kader vormen voor geestelijke ontwikkeling, de groei van moreel bewustzijn en deelname aan een vrije gemeenschap.
Wat is het alternatief? Hoe kunnen we mensen worden die zich laten leiden door een besef dat is geworteld in de diepe betekenis die de mensheid heeft in de ontwikkelingsgang van de aarde? Kunnen we een ethiek baseren op het besef dat het wezen dat we ‘mens’ noemen iets vreemds en onbekends is geworden dat dreigt de beschaving ongedaan te maken? Moeten we besluiten door te gaan met meer technologische beheersing, meer uitbuiting van de natuur en meer nihilisme? Moeten we het monopolie op handelingsmacht weghalen bij mensen en toekennen aan niet-menselijke, levenloze krachten en entiteiten?
Waar we het over eens zijn is dit: de geschiedenis van de mens zoals we die hebben gekend loopt ten einde. Alles wat wij zijn geworden, voor zover wij fysiek-organisch belichaamde wezens zijn, zal vroeg of laat worden beheerst door bovenmenselijke creativiteit, intelligentie en technologie. De vraag is: zal het einde van onze natuurlijke evolutie het begin worden van het creatiefste, menselijk meest bevredigende avontuur ooit? Of zal het een technologische en ecologische nachtmerrie worden waarin de mens geregeerd wordt door AI en de aarde vernietigd? Wordt onze toekomst nog in termen van vrijheid gedacht?
In het Dwarslopers Festival De Vrije Mens gaan wetenschappers, kunstenaars en (sociaal)ondernemers in op deze thematiek. De nadruk ligt dus op De Vrije Mens in relatie tot ontwikkelingen op het gebied van technologie en klimaatproblematiek. Het Dwarslopers Festival biedt een podium voor onderzoek, interactie en stof tot nadenken. Wij bewegen daar waar het schuurt, daar waar de uitdagende vragen liggen. Met de multidisciplinaire cross-over programmering van het festival bieden we ruimte voor een veelzijdig onderzoeken, ervaren en beleven van het thema.
Het festival vindt plaats op zaterdag 13 april 2024 in Antropia (naast station Driebergen-Zeist).
Tickets voor het festival a 18,50 (inclusief consumptie) zijn hier te bestellen.