Stel je eens voor: een vliegtuig moet gedwongen een noodlanding maken. De vleugels breken af en de rook in de cabine wordt steeds dikker. De inzittenden weten meteen dat ze zo snel mogelijk weg moeten. Wat gebeurt er?
- Op Planeet A zijn de mensen empathisch en behulpzaam. Ze vragen aan elkaar of het goed gaat, geven andere inzittenden voorrang of hulp. Ze zijn bereid hun leven te geven, voor vreemden.
- Op Planeet B gaat het er anders aan toe. Ieder voor zich. Er heerst chaos en paniek. De zwakkere mensen worden weggeduwd of geschopt, iedereen redt zichzelf.
De vraag is: op welke Planeet leven wij? Hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes, stelt deze vraag al jaren aan zijn studenten. ‘Ik schat dat 97 procent denkt dat we op Planeet B leven,’ aldus Postmes. ‘Eerstejaars studenten weten het juiste antwoord niet, derdejaars niet, masterstudenten niet, en ook veel professionals niet, tot rampenbestrijders aan toe. Aan onderzoek ligt het niet, men zou moeten weten dat we vrijwel altijd leven op Planeet A.’
Deze theorie haalt Rutger Bregman aan in zijn nieuwste boek, De Meeste Mensen Deugen. Een boek over een radicaal idee, zoals hij het zelf noemt. Jarenlang hebben mensen geloofd in een negatief mensbeeld, iets wat constant wordt bevestigd in het nieuws. Misdaden, ongelukken en terrorisme komen dagelijks voorbij op onze schermen. Maar wat er niet bij wordt vermeld, is dat deze gebeurtenissen meer uitzondering dan regel zijn. Hierdoor wordt het idee dat mensen van nature slecht zijn, toch steeds weer bevestigd. En waar we in geloven, wordt onze realiteit. ‘Ons negatieve mensbeeld is een nocebo’, aldus Bregman. Een negatief verwachtingseffect; zodra we geloven dat mensen niet deugen, beginnen we elkaar zo te behandelen. ‘Dan halen we het slechtste in elkaar naar boven.’
Met allerlei verschillende voorbeelden onderbouwt Rutger Bregman zijn stelling. Van mythes tot beruchte experimenten, hij maakt duidelijk dat er meer kanten aan de verhalen zitten. Neem het experiment van Philip Zimbardo, bekend geworden als het Stanford-gevangenisexperiment. In het experiment werden willekeurige proefpersonen aangesteld als bewaker of gevangene. Binnen een dag waren de bewakers bereid geweld te gebruiken tegen hun gevangenen. Dit zou laten zien dat de mens in staat is tot de slechtste daden.
Achteraf bleek dit onderzoek toch niet zo betrouwbaar te zijn; in plaats van aan de eisen van een zorgvuldig wetenschappelijk onderzoek te voldoen, werd er aan alle kanten invloed uitgeoefend op de ‘bewakers’ om de gewilde uitkomst te bereiken.
Grappige weetjes en mooie verhalen; dit boek bevat het allemaal. Het geeft hoop, daagt je uit en blijft toch realistisch. Bovendien is het goed wetenschappelijk onderbouwd terwijl de alledaagse verhalen het makkelijk leesbaar en zeer toegankelijk houden.
Het boek werd gepubliceerd op 3 september 2019 en werd de nummer 3 van de CPNB (stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) top 100 verkochte boeken in 2019. Met 140.000 verkochte exemplaren werd dit boek bovendien het hoogst genoteerde non-fictie boek.
Iedere boekwinkel waar ik binnenstap zie ik dan ook het boek van Bregman bij de uitgelichte boeken liggen. Na vijf maanden is het boek nog steeds het eerste waar je tegenaan loopt in een boekhandel. En dat vind ik interessant. Schijnbaar spreekt dit boek iets in ons aan, iets waar we graag in willen geloven. Onze individualistische samenleving lijkt behoefte te hebben aan dit nieuwe mensbeeld dat Bregman zo uitgebreid uitlicht.
Dit is ook iets wat mij enorm aanspreekt. Tijdens het lezen van het boek voelde het voor mij als thuiskomen, alsof de waarheid waar ik in geloof voor het eerst op papier werd gezet, leesbaar voor iedereen. Alle verhalen die nu de basis vormen van onze norm werden ontkracht, en omgedraaid. In plaats van negativiteit maakt Bregman plaats voor positiviteit, onder de naam van een nieuw realisme. Het geeft mij vooral hoop. Hoop dat dit boek leesbaar is voor iedereen, en dus ook zoveel impact kan hebben.
Ik geloof dat het misschien wel een van de belangrijkste kantelpunten in onze maatschappij teweeg zou kunnen brengen. Ons mensbeeld heeft invloed op alles; hoe we toekomstige generaties onderwijzen, hoe we bedrijven zullen organiseren en zelfs hoe onze democratie vormgegeven wordt. Want net zoals het nocebo effect, werkt het placebo effect ook. Zodra steeds meer mensen kiezen om in het goede van de mens te geloven, gaan we elkaar ook zo behandelen. En zodra we elkaar zo gaan behandelen, gaan we ernaar handelen. En voor je het weet, is het de nieuwe norm. De meeste mensen deugen.
Beeld © Sander Heezen